قرطاس

یا رب

انـسان كامل مهم تريـن بحثها و مقـوله هاى عرفانى در فرهنگهاى مختلف از جمله فرهنگ اسلامى است.
ابـن عـربـى از بزرگ تريـن نظريه پردازان آن افزون بـر تحليل و تـفـسير ايـن بحث عرفانى پيـوند ولايت با انسان كامل را مطرح كـرد و از آن پـس شـارحـان آثـار او تـا عصـر حاضـر به شـرح نكته هـاى مبهم نظريه هـاى او پـرداخته اند.
امـام خمينـى نه تنها نسبت ايـن نظريه و بحث ولايت در انــديشه شيعى را بـه طـور دقـيق در آثار خـود بازتـابـانـده بلكه نقـش آفـريني هاى بـنـيـاديـن انـسـان كـامل را در عينيت جامعه و نيز رابطه ولايت عـرفانـى و فقهى را بـويژه در آخـريـن سالهاى حيات پربار خود شرح داده است.
مـا در ايـن مقـال به منظور تجليل از صـدميـن زاد روز امام سـالكـان گـوشـه هـايـى از بحث عميق انسـان كـامل را در آثـار عرفانـى ايشان بـويـژه در تعليقه آن سـالك بزرگ به شـرح فصـوص الحكم قيصرى دنبال خواهيم كرد.

پيشينه هاى بحث:

شـمارى از نـويسنـدگان معاصـر خـاستگاه و سـرچشمه نظريه انسان كـامل را فـرهـنـگهاى غيـر اسلامـى قلمـداد كـرده انـد. از جمله گولپنارلى مـحقق برجسته ترك بر اين نظر است كه ايـن نظريه از آيين بوديسـم تـاثير پذيرفته است.1 شمارى ايـن انديشه را اثر پذيـرفته فلسفه يـونـانـى و يهودى مـى دانند.
گـروهـى ريـشـه آن را در ايران پيـش از اسلام و اسطـوره كيـومرث در اوستا جسته اند.
شـمارى هـم سـرچشمه آن را در آثار هـرمسـى و غنـوسـى و آيينهاى ماقبل يهودى رديابى كرده اند.
به نظر مـى رسـد ايـن نظريه افزون بـر پيشينه هـاى يـاد شـده سـرچشمه هـاى قـرآنـى نيز دارد و مـورد تـوجه قرآن قـرار گرفته است. قرآن جـانـشـيـنـى انسان را يك جعل الهى مـى دانـد2 و از انسان كامل با عنـوان امام ياد مـى كنـد. در سـوره بقره آمـده است:
(واذا ابـتـلـى ابـراهيـم ربه بكلمات فـاتمهن قـال انـى جـاعلك للناس اماما.)
چـون ابـراهـيـم را پـروردگـارش به امـورى آزمـود و او آنها را به انجـام رسـانـد گفت: تـو را پيشـواى مـردم قـرار دهــم.
پـس از قـرآن و اشاراتـى كه در نهج البلاغه و احـاديث پيشـوايان دينى شـيـعـه يافت مـى شـود و خـود به تحقيق ويژه نيازمند است محمد بـن عـلـى الحكيم الترمذى (م: 255ه.ق.) بايزيد بسطامى (م: 264ه.ق.) و حسين بـن منصـور حلاج (م: 309ه.ق.) از نخستيـن كسانى هستنـد كه به ايـن نظريه پـرداخته انـد.
حـلاج با استناد به حديث نبـوى: (ان الله خلق آدم علـى صـورته) به دو طـبيعت جـداى از هـم در انسـان بـاور دارد: طبيعت بشـرى (ناسـوت) و الـهـى (لاهـوت). ايـن دو طـبيعت در عيـن دوگانگى با هـم همـاننـد امتزاج شـراب آميخته اند.