قرطاس

1- از بین بردن زمینه ها
خودبرتربینی، علل و اسبابی دارد که برای درمان آن باید با این عوامل مقابله شود. مثلًا اگر عامل خودبرتربینی او، موقعیت مالی، اجتماعی و قدرت است، باید بداند که این موقعیت ها ماندگار نیست.

2- توجه به ضعف ها
یکی از راه های درمان بیماری خودبرتربینی، توجه به ضعف های انسان است. توجه به زمانی که چیزی نبود و به قول قرآن: «لَمْ یکنْ شَیئاً مَذْکوراً»[1] تا وقتی که نطفه پست و بدبویی شد و تا زمانی که مرداری متعفن می شود و راز این که قرآن هفتاد بار از نطفه سخن به میان آورده، این است که انسان به ضعف های خود پی ببرد و بداند که: «خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِیفاً»[2] انسان، ضعیف آفریده شده، در این جا به دو نمونه از ضعف های انسان اشاره می نماییم:

الف) ناپایدار بودن موقعیت ها و شرایط زندگی انسان، در مراحل مختلف کودکی، جوانی و در عاقبت پیری، شکستگی و زمین گیری.

ب) ناتوانی در برابر سرما، گرما، گرسنگی و تشنگی، مشکلات و سختی ها، بلاها و حوادث. اگر انسان بیمار شود نمی تواند بیماری را از خود دور کند و حاضر است تمام دارایی های خود را بدهد تا عافیت خود را باز یابد. اگر چند روز گرسنه بماند حاضر است به خوردن مردار تن در دهد. اگر تشنگی بر انسان غلبه کند و آب نیابد، حاضر است آب گندیده و کثیف را بیاشامد و از گزیده شدن به وسیله حشراتی که حتی به چشم دیده نمی شوند، به تنگ می آید. امام علی (ع) می فرماید:

بیچاره بنی آدم، شکمی دارد که می گوید: مرا پر کن والا آبرویت را می برم و زمانی که پر شد می گوید: مرا خالی کن والا آبرویت را می برم و او دائماً بین این دو عاملِ رسوایی قرار دارد.[3]

و در روایت دیگر می فرماید:

بیچاره فرزند آدم که اجلش مخفی است، امراضش پوشیده است، اعمالش نوشته می شود و پشه او را اذیت و آزار می رساند.[4]

روزی مگسی ناتوان آن قدر بر لب و چشم و بینی منصور دوانیقی، خلیفه عباسی نشست و برخاست که عرصه را بر وی تنگ کرد. منصور با ناراحتی به خدمت گزاران خود گفت: ببینید در اطاق انتظار چه کسی است؟ گفتند: مقاتل بن سلیمان (که از محدثین و مفسرین بزرگ آن زمان بود) منصور دستور داد به حضور بیاید به محض این که وارد شد، منصور به او گفت: آیا می دانی خداوند برای چه مگس را آفریده است؟ او جواب داد بلی، برای این که ستمگران متکبّر را ذلیل و خوار نماید، منصور از شنیدن این جواب، سکوت کرد و عکس العمل تندی از خود نشان نداد.[5]

3- توجه به پیامدهای خودبرتربینی
فردی که دچار آفت خودبرتربینی است، اگر به آثار و عواقب دنیوی و اخروی این بیماری توجه نماید که چگونه تکبر، موجب ذلّت در دنیا و عذاب در آخرت می شود، خود را از این بیماری نجات می بخشد.

4- انجام کارهای روزمره

امام رضا (ع) فرمود:

مَنْ حَمَلَ بِضَاعَتَهُ فَقَدْ بَرِئَ مِنَ الْکبْر[6]

کسی که اجناس مورد نیاز خود را حمل کند و به خانه ببرد، از تکبر در امان خواهد بود.

5- نماز خواندن
یکی از راه های درمان تکبر، نماز است. همان طور که امام علی (ع) درباره فلسفه نماز فرمود:

وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکبْر[7]

نماز، مایه دوری از تکبر است.

تمامی مواردی که به عنوان راه های درمان خودبزرگ بینی مطرح بود، برای درمان این بیماری نیز توصیه می شود.

پی نوشت ها

[1] . دهر/ 1.

[2] . نساء/ 28.

[3] . نهج البلاغه، قصار 411.

[4] . بحارالانوار، ج 78، ص 84؛ نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 20، ص 62.

[5] . كودك فلسفى، ج 2، ص 450.

[6] . بحارالانوار، ج 77، ص 92.

[7] . نهج البلاغه، قصار 252.

یکی از آثار شوم گناه تغییر و تبدیل نعمت به نقمت است، انسان با گناه نعمت الهی را تغییر می دهد و رحمت او را از خود دور می سازد و خود را مشمول نقمت و بلا می کند و نعمتی که روزی انسان می باشد و می بایست به او ملحق شود، به واسطه گناه بازداشته شده و تبدیل به نقمت می گردد.

قصه اصحاب جنه در قرآن بسی عبرت انگیز است، تلخیص این واقعه تاریخی که بنا به مشهور مفسرین در یمن روی داده چنین است.

باغی پرشکوه و پرثمر از آن پیرمردی با ایمان بود، او همه ساله هنگام ثمرچینی، به قدر نیاز خود برمی داشت و مابقی را به فقراء و مساکین انفاق می نمود.

وقتی پدر از دنیا رفت، فرزندان تصمیم به ترک رویه پدر نمودند و صبحدمی مخفیانه و به دور از چشم فقرا برای چینش میوه ها رفتند ولی سخت متحیر شدند، چون جز تلی از خاکستر نیافتند، حیرتشان به حدی بود که خیال کردند راه را اشتباهی آمده اند. یکی از آنها که از دیگران عاقل تر بود و گاه تصمیم گیری هم اکراه در عزم برادران داشت سایر برادرانش را مورد ملامت قرار داد، آنها نیز چون پرده غفلت از جلو دیدگانشان کنار رفت به ملامت هم پرداختند و به ستم خود اعتراف نموده با هم گفتند:

«إِنَّا کنَّا ظالِمِینَ».[1] این داستان نمونه ای از تغییر نعمت به نقمت به واسطه معصیت است، دایره تبدلها و تغییرهای نعم الهی وسیع بوده و شاید بسیاری از آثار دیگر معاصی بتواند در زیر همین چتر قرار داد، حضرت امیر علیه السلام در دعای کمیل از گناهانی که موجب تغییر نعمت می شود چنین به خداوند پناه می برد.

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتی تُغَیرُ النِّعَمَ.[2]

خدایا گناهانی که موجب تغییر نعمت می شوند برمن ببخشای زوال آبرو

ارزش عِرض برای انسان در کنار جان و بلکه برتر از جان است، و چه بسا آدمی برای حفظ عرض خود، جانش را فدا کند.

خدای متعال برپیکره هرانسانی پوششی قرار داده تا خطاها و لغزشهای مخفی وی آشکار نشود و همه خلایق را نیز ا مر فرموده که به حرمت همنوعان را حفظ کنند و لغزشهای دیگران را آشکار ننمایند و در پی عیب کسی برنیایند، او خود خطاهای عظیم مخلوقش را از چشم دیگران مخفی می نماید، به طوری که گوئی اصلًا خطائی از بنده اش سرنزده است.

امام صادق علیه السلام میزان بستر و پوششی را که خداوند برخلایق نهاده است چنین تبیین می فرمایند:

انَّ للَّهِ تَبارَک وَتَعالی عَلی عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ ارْبَعینَ جُنَّةً، فَمَتی اذْنَبَ ذَنْباً کبیراً رَفَعَ عَنْهُ جُنَّةً.[3]

همانا خدای متعال بربنده اش چهل جبّه پوشانیده است و هرگاه گناه بزرگی مرتکب شود، یک جبّه از وی برداشته می شود.

طبعاً، رحمت و عطوفت خداوند برای هدایت بشر اقتضاء می کند که اگر آدمی از لغزشها فروگذاری نکرد و نفس خویش را از معصیت بازنداشت، گوشه ای از پرده سترش را کنار زند تا بلکه با در خطر دیدن عرض خود حیاء کند و بازگردد و از تکرار معصیت و پی گیری آن بازماند.

برخی از گناهانی که در دریده شدن پرده اجتماعی آدمی مستقیماً موثر است در روایت امام سجاد علیه السلام آمده است:

الذُّنُوبُ الَّتی تَهْتِک الْعِصَمْ، شُرْبُ الْخَمْرِ، وَاللُّعْبُ بِالْقِمارِ وَتَعاطی ما یضْعَک النَّاسُ مِنَ اللَّغْوِ وَالْمِزاحِ وَذِکرُ عُیوبِ النَّاسِ وَمُجالِسَةُ اهْلِ الرَّیبِ.[4]

گناهانی که پرده ها را می درند عبارتند از: شرابخواری، قماربازی، مضحکه مردم شدن، بیان عیوب دیگران و مجالست با اهل معصیت.

پی نوشت ها

[1] قلم/ 17- 33.

[2] مفاتيح الجنان، دعاى كميل.

[3] اختصاص مفيد، ص 220.

[4] وسايل الشيعه، ج 11، ص 520.