براهین اثبات وجود خدا از دیدگاه امیرالمومنین 13
تقریرهای مختلف برهان نظم
برهان نظم، تقریرهای مختلفی دارد که پاره‌ای از آن‌ها را می‌توان در بیانات امیرالمؤ‌منین علی دید. هر چند نحوة بیان این تقریرها مختلف است، محتوای همه یکی است.
1. برهان هدفمندی
برهان هدفمندی شکلی از برهان نظم است که تقریر آن، به این قرار است:
ما مشاهده می‌کنیم که پدیده‌های منظمی همواره به سمت غایتی در حرکتند. از طرفی آنچه فاقد علم و آگاهی است، نمی‌تواند به سوی غایتی به راه افتد؛ مگر این که موجودی علیم و هوشمند، او را هدایت کند.
موجوداتِ منظم خود فاقد علم و آگاهی‌اند؛ بنابراین موجودی آگاه و با تدبیر آن‌ها را به سمت غایت هدایت می‌کند. امیرالمؤ‌منین علی در تعابیر مختلف به این تقریر اشاره کرده‌اند؛ از جمله :
- زمام هر جنبنده‌ای به دست تو است؛ بازگشت هر آفریده به سوی تو است.
- برای هر چه آفرید، اندازه و مقداری معین کرد و آن را نیک استوار نمود و به لطف خویش منظم ساخت و روی او را به سوی کمال خویش کرد تا از حد خود تجاوز نکند.
- لیکن خدای سبحان به لطف خود در کارش تدبیر نمود و به امر خویش نگاهش داشت و به قدرت خود استواری‌اش بخشید.
- ای انسان آفریده و آراسته که در ارحام تاریک و پرده‌های بسیار محافظت شدی! از گل خالص آغازیدی و در قرارگاه استواری تا زمان معین جا داده شدی. در شکم مادر مضطربانه می‌جنبیدی؛ نه سخنی را پاسخ می‌گفتی و نه آوازی را می‌شنیدی. سپس از قرارگاهت به سرایی انداخته شدی که ندیده بودی و راه‌های منفعتش را نمی‌شناختی. چه کسی تو را به مکیدن شیر از مادرت راهنمایی کرد؟ و …
نمی‌توان گفت قوانین علمیِ حاکم بر پدیده‌ها آن‌ها را به سمت غایتشان رهنمون می‌کند، و علتِ قریب برای حرکت موجودات به سمت غایات، همان قوانین علمی است؛ زیرا هرچند ممکن است علتِ قریب حرکت موجودات ناآگاه به سوی غایات، قوانین علمی باشد، این امر منافی با هدایت‌گری حکیم ندارد. گذشته از این که، خود این قوانین، بخشی دیگر از پدیده‌های هستی‌اند و آن‌ها نیز محتاج مدبر و آفریدگارند.
