قرطاس

یا رب

اقسام وصیت

الف) وصیت تملیكی: عبارت است از این‌كه كسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیك كند. با این نوع وصیت، شخص می‌تواند تا حدودی تكلیف اموال خود را ، معین كند مانند صرف آن در امور خیریه.
در وصیت تملیكی، شخصی كه وصیت می‌كند موصی و كسی كه به نفع او وصیت تملیكی شده موصی‌له و مورد وصیت را موصی به می‌گویند.
در وصیت تملیكی، تملیك با قبول موصی له پس از فوت موصی محقق می‌شود ؛ لذا قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست. موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع كند حتی اگر موصی‌له، موصی به را قبض كرده باشد.
ب) وصیت عهدی: عبارت است از این‌كه شخصی یك یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور نماید. مثل این‌كه شخصی را وصی نماید تا این‌كه بعد از مرگش، بدهی‌های او را پرداخت كند.
در وصیت عهدی شخصی را كه به موجب وصیت، به عنوان ولی بر صغیر یا بر كارهای دیگر انتخاب شده را وصی می‌گویند
در خصوص ماهیت وصیت تملیكی اختلاف است، برخی آن را عقد می‌دانند و عده‌ای آن را در زمره ایقاعات قرار می‌دهند. امّا وصیت عهدی بدون تردید ایقاع است.
علاوه بر معلق بودن وصیت بر فوت و قابل رجوع بودن آن، وصیت مجانی می‌باشد و نمی‌توان در آن شرط عوض كرد و به صورت معامله درآورد.
« اگر موصی‌له غیر محصور باشد مثل وصیت بر فقرا، قبول موصی له شرط نیست » (مفاد ماده 828 قانون مدنی)
وصیت پس از فوت موصی و قبض موصی­به غیرقابل رد می‌باشد. و موصی‌له نمی‌تواند وصیت را رد نماید.
موصی­له می‌تواند قسمتی از وصیت را قبول كند و قسمت دیگر را را رد نماید، و نسبت به قسمت قبول شده صحیح است. موصی­له باید اهلیت تمتع داشته باشد.
« وصیت برای حمل صحیح است لیكن تملك او منوط است بر این‌كه زنده متولد شود. » (ماده 851 ق مدنی)
موصی می‌تواند تا ثلث از اموال خود را وصیت كند، وصیت در زیاده بر ثلث اموال، نافذ نیست مگر به اجازه وراث و اگر بعضی از وراث اجازه دهند، فقط نسبت به سهم آنان نافذ خواهد بود. و میزان ثلث هم نسبت به اموال موصی در زمان وفات است نه زمان وصیت. موصی باید در زمان وصیت، اهلیت داشته باشد و نسبت به مورد وصیت جائز التصرف باشد. در وصیت اگر موصی بعد از اقدام به خودكشی وصیت نماید. (مثلاً مقدمات خودكشی را فراهم كرد و بعد وصیت نمود اگر به هلاكت رسید) وصیت باطل است ولی اگر قبل از خودكشی و اقدام به آن، وصیت بكند صحیح است.
« هرگاه كسی به قصد خودكشی خود را مجروح یا مسموم كند یا اعمال دیگر از این قبیل كه موجب هلاكت است مرتكب گردد و پس از آن وصیت نماید آن وصیت در صورت هلاكت باطل است و هرگاه اتفاقاً منتهی به موت نشد و صیت نافذ خواهد بود» ( مفاد ماده 836 قانون مدنی)

«مورث نمی‌تواند، بعضی یا همه وراث را از ارث محروم كند». (مفاد ماده 837 قانون مدنی)

«موصی­به باید ملك موصی باشد، وصیت به مال غیر ولو با اجازۀ مالك باطل است». (مفاد 841 قانون مدنی)
لازم نیست موصی­به هنگام وصیت موجود باشد و می‌توان به مالی كه در­­آینده موجود می‌شود وصیت نمود.
تا زمانی­ كه موصی­له، رد یا قبول خویش را اعلام نكرده‌، ورثه نمی‌توانند در موصی­به تصرف كنند.
در وصیت عهدی قبول شرط نیست ولی وصی می‌تواند تا زمانی كه موصی زنده است وصایت را رد كند و اگر قبل از فوت موصی رد نكرد بعد از آن حق رد ندارد اگر چه جاهل بر وصایت بوده باشد.
نكته قابل ذكر این است كه امام خمینی (ره) علاوه بر وصیت عهدی و تملیكی كه در قانون مدنی به آنها اشاره شده است، صحبت از قسم دیگری تحت عنوان وصیت (فكّی) كرده است و وصیت به وقف را از مصادیق آن شمرده است.

انواع وصیت‌نامه:
1) رسمی:‌كه در قالب یك سند رسمی در دفتر خانه اسناد رسمی تنظیم و به ثبت می‌رسد.
2) خود نوشت: كه به خط موصی و دارای تاریخ و امضاء موصی باشد.
3) سرّی: كه به خط خود موصی یا دیگری تنظیم و در ادارۀ ثبت محل یا جائی كه آئین نامه وزارت دادگستری معین می‌كند. به امانت گذارده شده باشد.(مفاد ماده 276 قانون امور حسبی)


منابع:
1) امامی، سید حسن؛حقوق مدنی، تهران كتابفروشی اسلامیه، 1376، چاپ سیزدهم، ج 3، صص 7-60.
2) كاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی، عطایا تهران، كتابخانه گنج دانش، 1377 چاپ سوم، ص 300-270.
3) مدنی، سیدجلال‌الدین؛ حقوق مدنی، تهران، پایدار، 1385، چاپ اول، ص 370-350.